Project
De Koningin Zwolle

Fotografie
Stijn Poelstra / Zecc architecten
Walter Frisart FOTOwerk
Inge Snelders (foto Marnix)

De Koningin. Letterlijk de kroon op het nieuwe Kraanbolwerk in Zwolle. ‘Kunnen we iets met een paleis doen?’ Dat was onze allereerste wilde gedachte’, vertelt architect Marnix van der Meer van Zecc architecten. Zecc, architect van het jaar 2020, ontwierp de opvallende woontoren in het hart van de stad.

Marnix: ‘De naam ‘Koningin’ bedachten we niet zelf. Dat was al bepaald in het plan. Meestal komt de naam pas achteraf, maar in dit geval gaf de naam ons juist de inspiratie voor het ontwerp. Een koningin, dan denk je al snel aan een paleis. Dus maakten we een analyse van een paleisarchitectuur. We dachten meteen aan dubbele dakkapellen zoals je dat bij Franse paleizen ziet. De doorstekende penanten die een kroon konden vormen. Zoiets ontstaat natuurlijk een beetje lacherig. Een paleis…

Maar op een gegeven moment wordt het waarheid, wordt ook de opdrachtgever enthousiast. En dus: gingen we het doen. Máákten we dat gouden dak. En kwamen die dubbele dakkapellen erin. Lieten we de penanten doorsteken als ware het een kroon. Want als je voor zoiets gaat, dan moet je het gewoon góed doen. Met alle uitstraling die erbij hoort.’

Grote schaalsprongen

Tegelijkertijd was er ook het besef dat de Koningin een nieuw silhouet zou geven aan de binnenstad. In het Kraanbolwerk is bewust gekozen voor grote schaalsprongen. Zo ligt de Koningin met 10 lagen, pal naast een gebouw van 3 lagen. Marnix: ‘Dat vind ik uniek aan deze plek, dat zo’n contrast kan bestaan. Het was dus meteen duidelijk dat de Koningin een prominente plek zou krijgen. Dan rijst de vraag: wat doet dat straks met de Peperbus en andere gebouwen in de gehele context? Daarom wilden we geen strakke modernistische toren, geen ‘platte doos’. Terwijl wij als architectenbureau vaak hele moderne dingen ontwerpen, vonden we het daarom hier heel interessant om een bepaalde rijkheid mee te geven aan het silhouet.’

Paleis meets pakhuis

Het paleis is één. Maar er is een tweede gedachte in het ontwerp. Namelijk die van een pakhuisarchitectuur. Marnix vervolgt: ‘Het Kraanbolwerk is historisch gezien een oud-industriële plek. Het idee van een utilitair pakhuis -met een bijbehorende strengheid- hebben we er bewust in verwerkt. Een abstractere architectuur die juist helemaal geen opsmuk kent. De kleine ramen aan de zijkanten bijvoorbeeld, die zijn heel pragmatisch. En dat er appartementen zijn van 35 m2, maar ook van 200 m2. Pakhuisarchitectuur meets paleisarchitectuur eigenlijk. Zo ontstond de Koningin.’

Glimmertje in de gevel

Zecc en Bedaux de Brouwer zochten op hetzelfde moment de gevelstenen uit bij Aberson. ‘Onze werken staan direct naast elkaar, dan moet dat aansluiten’, vervolgt Marnix. ‘We wilden een steen met een lichte uitstraling, niet te zwaar. Strak, maar ook niet té strak. Ook wilden we een levendigheid in de gevel en dit was een hele passende wasserstrich. Het is bovendien een steen die de strakheid van de penanten benadrukt. Met hele diepe negges wilden we penanten accentueren, daar leende deze steen zich goed voor. Ook een mooi detail: in de sortering zit een iets doorbakken steen met een groenige glans. Als de zon erop valt, zie je af en toe een klein glimmertje in de gevel. Heel subtiel. Als een soort kadootje.’

Nog een bijzonder metselwerkdetail vind je aan de zijkant van het gebouw. ‘Hier hebben we de naam ingemetseld met een donkere steen, een donkere voeg en een iets uitstekend reliëf. Dat vonden we mooi en passend bij zo’n oud bedrijventerrein.’

De hofdames

Aan de zuidkant van de Koningin vind je de hofdames: 8 grondgebonden woningen van Zecc. Marnix: ‘Eigenlijk is een hofdame een verkleining van alle thema’s van hun Koningin. Dezelfde steen, ook penanten, de goudkleurige bekleding en ook de dakkapellen.’ Spannend was het wel: een smal straatje, direct naast 9 woonlagen.

‘Het wonderlijke is dat het een heel prettig straatje is geworden. Waar dat in zit? Ik denk in de overgang tussen wonen en de openbare ruimte. Zoals de margestrook met de bankjes waar bewoners plantenbakken op konden zetten. En aan de andere kant de voet van de penanten met geïntegreerde plantenbakken. Dat geeft echt een privézone aan de drie onderste studio’s. En we hebben de daken van de hofdames afgeschuind, voor meer licht in het straatje. Met deze ingrediënten merk je dat het heel goed werkt.’

Technische uitdagingen

‘Er zitten best wat uitdagingen in het gebouw, daar kan Nijhuis wel over vertellen’, vervolgt Marnix. Vooral het dak. ‘Dat ziet er vanzelfsprekend uit, maar is in feite één indrukwekkende opeenstapeling van techniek. Maar ook de bereikbaarheid en de vele zonnepanelen. Wij wilden die uit het zicht, dus deden we eindeloos veel analyses. Met als gevolg dat je, waar je ook staat in de stad, niet ziet dat het een installatie-dak is.’ Maar ook de balkons en de dubbele loggia’s waren uitdagend. ‘Daar zie je metselwerk, maar er was aardig wat hulpstaal voor nodig om dat voor elkaar te krijgen. Ook hier weer behoorlijk wat zweet van de aannemer. Of het feit dat de ingang van de parkeergarage in de plint van de Koningin kwam. Er een trafo in moest en dat de begane grond verhoogd moest worden vanwege het grondwater. Dat soort dingen trek je niet even uit een la, dat maakt het heel specifiek. En dat maakt juist het ontwerpproces zo leuk.’

Aannemer aan het woord

Laurens Woldering, Nijhuis Bouw, was de werkvoorbereider. Laurens: ‘Het is een uitdagend en imposant werk, op een kleine locatie. Het Kraanbolwerk ligt op een schiereiland, met heel weinig ruimte. Dan moet je elke centimeter benutten. Zoals de stenen, die werden in just-in-time gebracht. Door de vrachten vlakbij op te slaan en in kleinere vrachten uit te leveren.

De diversiteit van het hele Kraanbolwerk is groot, met verschillende architecten met een visie. Maar het oogt als 1 geheel. Als je aan de overkant van het water staat, steekt de koningin er letterlijk bovenuit. Toch sluit het goed aan bij het pand ernaast. De Koningin heeft gestorte wanden, een breedplaatvloer, veelal kunststof kozijnen en helemaal bovenin een behoorlijke staalconstructie. Dat laatste vind ik qua vormgeving bijzonder mooi. Het plaatsen van die constructie was een hoogtepunt, omdat dat voor mij de vorm van het gebouw bepaalt. Voor de aansluiting van de achterzijde van de voorgevel met het dak, lieten we steenstrips maken van dezelfde steen. Ook daar wilde de architect graag metselwerk zien, steenstrips zijn dan goed uitvoerbaar. En daarnaast gebruikten we ook steenstrips op het plafond van het overstek van de westgevel.

Laurens vervolgt: ‘Bijzonder is dat de gevel een vrij gevarieerd dieptebeeld geeft. In de grove verticale penanten is een staalconstructie verwerkt. De kleinere penanten vangen de geveldragers van Jordahl op. Maar ook de dieptewerkingen van het metselwerk zijn bijzonder, de negges zijn 20 cm diep, een volle strek. Met name als de zon schijnt, zijn de schaduwen daardoor erg mooi.
In zijn totaliteit was de uitvoering behoorlijk complex. Maar de samenwerking met Zecc en ontwikkelaar VanWonen is erg goed verlopen. Dat is heel waardevol.’

Kaasschaaf

Voor zijn gevoel kon alle kwaliteit die ze vooraf beoogden, goed worden behouden. Marnix: ‘Dat is echt bijzonder. Want als architect begin je vaak met een hoog ambitieniveau. Stapje voor stapje gaat dan tóch vaak de kaasschaaf erover. Hier niet. Natuurlijk hebben we wel gekeken hoe we een en ander efficiënt konden uitvoeren. Maar alle kwaliteit die we wilden, konden we vasthouden. Iedereen begreep dat en dat werd ook omarmd door alle betrokkenen.

En dan komt het moment van uitvoering. Zie je dat het écht wordt gebouwd. Hoe letterlijk de rijkheid van de architectuur ontstaat. En dat is héél gaaf.’

Goed advies over gevelstenen? We vertellen er graag meer over!

bekijk ook: