Drie architecten over Strijp R

Van beeldbuisfabriek naar eigenzinnige woonwijk

Als je door de nieuwe wijk Strijp R loopt, voel en zie je de historie. Hier maakte Philips in de vorige eeuw miljoenen beeldbuizen voor televisies die wereldwijd verkocht werden. Nu is het oude industrieterrein van Philips aan de rand van Eindhoven, dé plek om te wonen.

Waar de fabrieken zijn afgebroken, precies daar is een nieuwe woonwijk verrezen. Met 500 nieuwe woningen, omgeven door groene stroken. In het plan vind je nog steeds industriële relicten: het oude treinstation van Philips, stalen constructies boven de huizen en hier en daar kom je nog een oud stootblok tegen. Het is een bijzondere plek, bedoeld als ‘Home for inventive people’: technische en creatieve mensen die een steentje bijdragen aan de technologie- en designstad.

Project
Strijp R

Opdrachtgever
Amvest

Architecten
Happel Cornelisse Verhoeven
Bedaux de Brouwer
HILBERINKBOSCH architecten

Uitvoering
Hendriks Bouw en Ontwikkeling

Product
Gevelstenen

Fotografie
Walter Frisart FOTOwerk

Het laatste stuk van Strijp R, met zo’n 220 woningen, wordt op dit moment afgerond. Het stedenbouwkundig plan werd gemaakt door diederendirrix en Buro Lubbers. Zij bedachten een woonwijk met compacte woonhuizen en straten die aan een soort pixelstructuur doet denken. Dwars door het gebied loopt een groenstructuur die de wijk in drie gebieden opdeelt. Elk gebied werd door een andere architect ontworpen. Allemaal anders en minstens zo karakteristiek. We spraken ze alle drie over hún Strijp R.

1. Happel Cornelisse Verhoeven

Hoe was dit project voor jullie?
‘We zijn een beetje atypisch. We zijn nou eenmaal geen typisch woningbouwbureau. Het ‘niet-specialiseren’, dat vind ik het leukste aan mijn vak. Onze laatste projecten waren bijvoorbeeld musea, scholen of brandweerkazernes. Daarom was het zo leuk om onze tanden in deze plek te zetten. We waren ervan overtuigd dat we hier iets moois konden maken met kwalitatief mooie huizen. Dat gaf voor ons de doorslag, dat wilden we graag doen.’

Hoe omschrijf je jullie deel?
‘Onze huizen liggen in het hart van het plan tussen een aantal oude bomen en staalconstructies van de beeldbuisfabrieken. Bijzonder aan ons deel is dat het op een talud is gebouwd. Het ligt een meter hoger dan de rest, wat erg mooi oogt voor het gebied. We ontwierpen hier compacte twee- en driegezinshuizen, losjes van elkaar. Allesbehalve standaard. Het heeft ons dan ook wel even wat moeite gekost om dat idee erdoorheen te krijgen. Voor de tuinen bedachten we een slimme plattegrond. Want we wilden geen rijtjes met gewone achtertuinen omdat de middelste dan altijd de klos is. Daarom bedachten we een slimme indeling, waarbij de tuinen óm de huizen liggen. We wilden geen blik op straat, auto’s worden verderop geparkeerd. Zo krijgt het talud de kans om mooi groen te worden.’

'Die onvoorspelbaarheid van deze steen. Die vind ik heel mooi'

Waarom deze steen?
‘Dat heeft ook sterk te maken met dat groen. We vinden de grote volwassen bomen aan de randen van de wijk geweldig mooi. We wilden dat bewoners daar goed zicht op hebben. Ook wilden we dat de woningen op een mooie en zachte manier contrast zouden maken met het groen. De keuze van de steen was daarin heel bepalend. Een rustige, lichte en warme steen. We hadden al voor een langere tijd de vurige wens om iets met deze steen te doen. Dit was het moment.

De steen is van Vogelensangh, een kleine fabriek die nog echt ambachtelijk stenen bakt. In een ringoven van 100 jaar oud. Daar worden de stenen met de hand in gezet en vervolgens wordt de hitte er -letterlijk- als een lopend vuurtje doorheen gejaagd. Van bovenaf gooien ze er kolen in, het vuur gaat daarvan sinteren. Heel spectaculair. Soms zetten die kolen zich vast op de klei. Die onvoorspelbaarheid, dat vind ik heel mooi aan deze steen.

Wat zijn bijzondere details?
‘We zochten naar zachtheid. Bij steen denk je aan hardheid. Maar als je er over nadenkt, is steen als stoffering. Dan kan een steen er zo zacht uitzien als een huid. Om dat zachte karakter te versterken, hebben we ook ronde stenen laten maken. Daarmee hebben we een diepe negge rond de terugliggende ramen gemaakt. Je kunt je voorstellen hoe licht en schaduw daar overheen glijden. Nog zo’n verfijning zijn de horizontale cordonlijsten met tegels van Sint Joris. De lijnen steken een beetje uit, dat geeft schaduw. Alle huizen hebben het. Door die horizontale belijning, versmelten de huizen haast met elkaar. Het zijn kloeke, kleine woningen. Best abstract en dan zijn dit soort verfijningen heel mooi. Verder wilden we zo min mogelijk dilataties in het zicht. Aberson hielp ons om die netjes te verwerken.’

Wat blijft je bij?
‘Laatst liepen we door de wijk en spraken we er met bewoners. Dan hoor je hoe geweldig iedereen dit soort details en de bijzondere steen vindt. Alle liefde en aandacht die we erin hebben gestoken, het wordt gewaardeerd.’

2. Bedaux de Brouwer Architecten

Hoe was dit project voor jullie?
‘Het bijzondere was dat Amvest ons alle ruimte gaf om ons vak als architect uit te oefenen. We kregen een leeg bouwveld met een streefgetal aan woningen en een beeldkwaliteitsplan met stedenbouwkundige randvoorwaarden. Door die vrijheid konden we, van groot naar klein, al onze bedoelingen er goed in verwerken. Dat maakt het een heel bijzonder plan.’

Hoe omschrijf je jullie deel?
‘Strijp R is een gebied met industrieel erfgoed. En in een fabriek draait alles om doeltreffendheid en efficiëntie. We maakten dan ook een rationeel ontwerp dat past in deze gedachte. Strak, drie lagen plat, met rechthoekige gevelopeningen en strakke detailleringen. Maar het plan moest vooral aansluiten op de doelgroep: jonge mensen en veel kenniswerkers. We wilden een plek creëren waar kinderen kunnen buitenspelen en waar je elkaar op straat ontmoet. Dat zie je bijvoorbeeld terug in de grote puien aan de straatkant, die verbinden binnen en buiten met elkaar.’

Het plan bestaat uit twee U-vormige woonblokken waarbinnen het parkeren is opgelost. Daardoor verdwijnt de auto uit het straatbeeld. Aan de rand van het plangebied liggen geluidwalwoningen die Strijp R beschermen tegen overlast van naastgelegen fabrieksterrein en spoor. Hoewel door de aaneenschakeling van woningen het gebruik van standaard plattegronden voor de hand lag, hebben we de plattegronden een eigen invulling mogen geven. Zo zijn hoekwoningen een kwart slag gedraaid, zodat we slanke kopgevels konden ontwerpen. En het kleine hoogteverschil in het terrein hebben we ingezet voor de verbijzondering van entrees en plattegronden.’

‘We kregen de ruimte om op alle niveaus te ontwerpen’

Waarom deze steen?
Het is een strak en rationeel ontwerp. Met de steen van Vogelensangh krijgt het plan een vriendelijk karakter. De stenen worden op ambachtelijke wijze gemaakt in de enige kolengestookte ringoven van Nederland. Om de stenen witter te krijgen wordt er mergel toegevoegd. Vervolgens moest de hele stapel een periode buiten blijven staan. Onder plastic, in regen en wind. In dit proces werd de steen steeds witter zodat hij goed aansluit bij de overige plandelen van Strijp R.

Wat zijn bijzondere details?
‘Een woning met drie lagen plat kan een rijzige indruk maken. Dat wilden we breken. En dus gaven we de woningen bijvoorbeeld een plint met staand metselwerk. Ook hebben we de hoge en gesloten voorgevels van de geluidwalwoningen voorzien van verschillende metselverbanden. Een palet aan vlakken. Een soort weefwerk. Een ander mooi detail zijn de tegelvlakken op enkele markante plekken in het project. Tegels, net als gebruikt werd in de fabrieken van weleer. En blauw, als knipoog naar het Philipsverleden.’

Wat blijft je bij?
‘Het ontwerpproces en de ruimte die we kregen om op alle schaalniveaus te ontwerpen. Van stedenbouw tot en met de betonnen huisnummers. Als bureau kregen we het vertrouwen om de algehele kwaliteit te bewaken.’

3. HILBERINKBOSCH architecten

Hoe was dit project voor jullie?
‘Ik durf wel stellen dat we echte metselwerkarchitecten zijn. En we houden ervan om op een plek te bouwen waar je een relatie mee hebt. We proberen dan ook altijd een plek te lézen. Wat tref je er aan? Is er groen? Hoe liggen de wegen? Een belangrijk onderdeel is natuurlijk ook de historie. En die is hier behoorlijk aanwezig. Wij wilden met onze ontwerpen de industrie van vroeger terugbouwen. Dat was de basis van ons plan. Dan kom je al snel op metselwerk uit. En we zijn nu eenmaal metselwerkfanaten.’

‘We wilden de fabrieken als het ware terugbouwen’

Hoe omschrijf je jullie deel? ‘We wilden op een hele letterlijke manier de fabrieken terugbouwen als het ware. Klinkt voor de hand liggend, maar het was nog niet gedaan. En het werkt heel goed in dit plan, het levert een heel kenmerkend beeld. Op ons gebied stond vroeger een groot hallencomplex. Met hallen met glasovens daar tegenaan gebouwd. Daar werd vroeger het glas voor de beeldbuizen gesmolten.

Het bestaat uit een drietal ontwerpen. Ten eerste de sheddakwoningen. Woningen met een geknikte kap met glas, zoals oude fabrieken dat van oudsher ook hadden. Een bijzonder detail is dat we voor de woningen dezelfde maatvoering hebben aangehouden als die van de oude fabrieken. Dan zijn er nog de torenwoningen: een aantal woningen met grote verticale schoorstenen. Die verwijzen naar de oude glasovens. In die schoorsteenelementen hebben we het trappenhuis verwerkt. En tot slot de appartementsgebouwen. Die zijn geïnspireerd op de oude kantoren van de beeldbuisfabriek.’

Waarom deze steen?
‘We waren het er meteen over eens: de steen móest die industriële sfeer hebben. We hebben al eens eerder met deze steen van Hagemeister gewerkt. Toen al viel ons op dat hij zowel in kleur als oppervlaktestructuur echt industriële kwaliteiten heeft. Hij is glad met witgrijze kleur, die er haast als een engobe op zit. De kleur is heel kenmerkend en doet meteen denken aan de oude Philipsarchitectuur. Dat was óf heel licht, óf juist heel donker zoals de hal van Piet Hein Eek even verderop.’

Wat zijn bijzondere details?
‘We wilden de gevels verbijzonderen. Dat hebben we gedaan met verticaal metselwerk. Daarmee konden we in grote vlakken grote structuren maken. Omdat het een wat langere steen is, komt dat nog beter tot zijn recht. Een staande rollaag springt daardoor ook meer in het oog. Iets anders waar we blij mee zijn, zijn de kozijnen. In al onze ontwerpen hebben we aluminium renovatieprofielen toegepast. Dat is heel typisch industrie.’

Wat blijft je bij?
‘Hoe we met drie architecten tegelijk aan het ontwerpen waren, de gezamenlijke overleggen. We maakten heel verschillende plannen en toch passen ze alle drie in dezelfde sfeer. Dat dit zo samenkwam was een hele mooie gewaarwording.’